Kemedie Mestreech
In juni 1673 woort Mestreech door Lodewijk XIV, oonder leiding vaan Vauban en zien tróppe ingenome. Es Franse Milletaere Gouverneur in Mestreech, woort toen
Godefroi d'Estrades benump. De Franse soldaote hele vaan tejater en naome daan ouch ummertouw hunne eige tejater-gróp mèt op maneuver of bij oorlog. Op 25 Augustus
1673 woort nen' ierste veurstèlling in Mestreech gegeve, en wel de tragedie Heraclitus vaan Corneille. Dee veurstèlling woort toen nog gegeve in 'ne tent oppe Mèrret. Op 2
Augustus 1678 trokke de Franse weer de stad oet, en woort de Tejater-tent weer geslote en aofgebroke. 't Doorde tot 12 Juni 1713 tot Daniël Wolff baron van Dopff, in de
vestibule vaan 't Dinghoes weer 'n tejater opende veur Milletaire en hoeg geplaotste börgers. Al gaw waor 't tejater in 't Dinghoes te klein, en me verhuisde nao 'nen awwe
keigelbaon in de Lenculestraot, boe me 't nui tejater opende. 't Waor mer e kèlle en besjeie zaol, dee op 14 Jannewarie 1714 woort geopend. Veer jaor later woort 't tejater
weer geslote door Claude-Frédéric 't Serclaes, Graaf van Tilly, d'n opvolger vaan Daniel Wolff baron van Dopff. In 1748 bij de Franse bezètting, góng me weer op zeuk nao
'n nui tejater en dee woort gevoonde in 'ne awwe manèsj, gelege aon de Jekerstraot. D'r woort oonder leiding vaan Ulrich Frederik Woldemar, graaf van Löwendal flink
verbouwd, en op 19 Mei 1748 woort 't tejater in gebruuk genome, mèt 'n veurstelling vaan de Tragedie Oedipe vaan Voltare, door 't gezelsjap vaan d'Orval. In 1749 verlete
de Franse weer Mestreech, en de nuie Milletaire Gouverneur Hobbe Esaias baron van Aylva, vroog aon de Franse kemediante um in Mestreech te blieve. Oonder de naom
vaan de Comediens Francais de la Ville, bleve zie de veurstellinge weijer in de Manège-Tejater gelege aon de Jekerstraot geve, meh veural veur de offecere vaan 't Staotse
leger. 't Waor ouch Gouverneur Hobbe Esaias baron van Aylva, dee in 1760 'ne Milletaire Sociëteit opriechde, en later de “ Grote Sociëteit”, zouw weure genump. In de
volksmoond numde me de Sociëteit “De Groete Sociëteit”. De Groete Sociëteit ligk op de hook vaan 't Vriethof, in 't hoes dat me De Gouden Ducaat numde. Iers waor de
Sociëteit allein bestump veur Milletaire, meh later woorte ouch börgers, vaan de betere stand, lid vaan de Sociëteit. Oonder de talrieke toneelgezelsjappe die in de laop
vaan tied in 't Mestreechse tejater veurstellinge gaove, waor 'ne kleine oet 19 acteurs tèllende Franse tróp, oonder leiding vaan Bernardi. Zie opende 't sezoen op 25
November 1771 mèt 't stök, Le Marechal Ferrant. 'n Opera vaan Philidor en de kemedie, d'Annette Lubin. Op 't eind vaan den' aovend, woort dee ummertouw beslote mèt e
groet ballèt. Op de Fiesdaag vaan Sint Servaos in 1771, waor d'r ummertouw Kèrremes in de stad, en woort in 't Tejater e bezeundere veurstelling gegeve. De tróp Bernardi
späölde 't kemedie stök, L'Esprit de Contradiction, en de opera vaan de Luikeneer Grety, l'Ami de la Maison. De veurstelling woort beslote mèt e groet ballèt oonder de Titel
vaan; Quakers. De gehiele veurstelling woort mèt e groet bal aofgeslote, en dat doorde tot vreug in de mörrege.
Hobbe Esaias baron van Aylva waor getrouwd mèt Caroline prinses van Oranje Nassau, de einige zuster vaan de prins Stadhouwer. Same hadde zie väöl belangstèlling
veur 't Franse tejater, en zoe woort Clairville en zien gróp gepresenteerd. 't Interieur vaan 't Tejater aon de Jekerstraot woort vernuijd, en de nuie loges woorte zoe ingeriech
tot die vrij vaan inkiek woorte. De loges vaan de Gouverneur woorte vernuid en veurzeen vaan e anti-chambrès. De verliechting woort verbeterd, en me plaotste 'n groete
kachel, um de parterre te verwerme. D'r waore jaore bij tot wel 130 veurstellinge woorte gegeve. Wie Gouverneur Hobbe Esaias baron van Aylva in 1772 storf, woort 't
tejater veur veer weke geslote, en 't kontrak mèt de gróp Bernardi woort neet mie verlenk. Nao 't euverlije vaan Baron D'Aylva, woort de Prins vaan Nassau-Weilburg
benump tot de nuie Milletaer Gouverneur. Heer kaom op 17 Miert 1773 nao Mestreech. Op 26 Fibberwarie 1781 woort veur 't iers e Vastelaovends-Bal in 't Tejater gegeve.
De Prinses van Nassau versjeen mèt häör kinder gemaskerd op 't ierste Vastelaovends bal in Mestreech. In 't jaor 1784 woort de Milletaire Gouverneur van Nassau Weilburg
opgevolg door Prins Frederik landgraaf van Hessen Cassel. Ouch heer waor neet minder daan ziene veur-gènger gesjammeerd veur 't tejater. In 't seizoen 1790 woort 'ne
nuie tróp aongenome, oonder leiding vaan Hardelle D'Orsonville en Pears mèt zien vrouw, die 't Franse gezelsjap leidde. Wie de Zjezwiete door 'n besluut vaan Paus
Clemens XIV in 1773 de stad Mestreech móste verlaote, kaom oonder aandere de Zjezwiete-Kèrk leeg te ligke. De Zjezwiete kèrk, woort tot 1787 oonder aandere gebruuk, es
magazijn veur 't huij vaan 't Garnizoen. In de Groete Sociëteit woorte al planne gemaak um de Zjezwiete kèrk te verbouwe tot e nui tejater. Op 8 Jannewarie 1786 woort 't
plan “Plan de Souscription” aon de leie vaan de Groete Sociëteit veur gelag, en de Prins van Hessen Cassel en 'nen aontal leie vaan 't Magistraat, käörde die planne good, en
d'r kós e begin gemaak weure mèt de verbouwing vaan de Zjezwiete-kèrk tot tejater. D'r woorte aondeile oetgegeve en aon Matthias Soiron woort d'n opdrag gegeve, veur de
verbouwing vaan de kèrk tot 'n tejater. Nao 'n groet aontal vergaderinge en veranderinge woort eindelek op 27 Oktober 1788 e begin gemaak mèt de verbouwing. De kèrk
woort in twie ruimtes ingedeild, boevaan 't tejater in 't bovenste gedeilte kaom, en in 't oonderste gedeilte oonder aandere e redoute zaol, mèt aonhurige lokale. Wienie de
verbouwing vaan 't tejater klaor en bespeulbaar waor, is neet gans dudelek. 't Moot in de laop vaan 1789 zien gewees, woersjeinelek in Oktober 1789. Uterlek waor 't gebouw
neet vaol veranderd, meh inwendig waor 't gebouw oonherkinbaar verbouwd. Door de Gouverneur vaan de stad de Prins van Hessen Cassel, en de Commandant Lutenant
Generaol Riedesel, woort op 19 Aprèl 1789 e contrac oonderteikend mèt de Franse tejater-directeur Guileminet Duque, dee me verpliegde um de tied dat 't Garnizoen in
Mestreech zouw blieve, zie in 't nui tejater zouwe blieve speulen. Dat doorde tot 1794 wie de Franse Mestreech binnevele, en waor 't gedoon mèt 't tejater in de stad.
't Tejater woort toen den’ ierste tied gebruuk es magazijn veur de Franse-tróppe. Nao oongeveer e jaor woort weer tejater gespäöld, meh de gróp moos wel vaan te veure
euverlègke mèt de Maire, euver welke stökke d’r gespäöld mochte weure. De artieste waore verplieg um edere maond de stökke mèt hun te euverlègke. In 1814 woort 't
tejater ingeriech es Hospitaol veur de tröktrekkende Franse tróppe. Oonder de Franse tróppe heersde toen ‘n groete typhus-epidemie. Op 3 Mei 1814 woort Mestreech
door de bevelveurende Generaol Merle, euvergegeve aon de Nederlandse Luitenant-Generaol Dupont. Nao 'n groete restauratie in 1817 woort 't tejater weer geopend mèt
tejater verstellinge, miestal door Waolse gezelsjappe mèt Kemedie en Opera. Door de Belzje opstand in 1830, woort 't tejater veur de Milletaire tróppe gerequireerd. Dat
beteikende me tot 1837 gein tejater mie had in Mestreech. Laankzaam kaom daonao de kemedie weer op gaank, en in Juli 1838 kaom e Hollands kemedie-gezèlsjap nao
Mestreech, en 't gaof weer veurstellinge in 't tejater. Ouch vaanoet Luik kaomde weer gezelsjappe, zoe wie 't Theatre Royal de Liège, oonder leiding vaan M.Hansiot en 't
Theatre du Gymnase de Liège, oonder leiding vaan Delacroix. Ouch kaomde in dee tied Duitse gezèlsjappe nao Mestreech, wie Theatre Royal de l'Opera Italien à Berlin in
1860. In 1863 kaom 't Duits speulende Opern-gesellschaft vom Stadt-theater Aachen nao Mestreech. Meh 't tejater waor vaanaof de Franse bezètting weer in verval
geraak, en 't doorde tot 15 December 1878 ie de planne gereid waore, um 'nen aonvaank te make mèt de verbouwing en restauratie vaan 't Tejater. Op 12 November 1879
waor de plechtige opening vaan 't Tejater mèt 'n oetveuring vaan de Opera Faust, door van Damme-Staveaux, vaan 't Tejater vaan Verviers. In die jaore nao de verbouwing
waore 't oonder aandere Fons en Guus Olterdissen, die same mèt de Mestreechter tejater-groppe Kunst en Vermaak en De Veregniging, veurstellinge hadde in 't Tejater.
De bezeukers vaan 't Tejater waore in deen tied vaan de beter gesitueerde burgerij, gewoen umtot de gewoene maan in deen tied 'n veurstelling neet kós betaole. 't Doorde
weer tot 1955 ier me besloot um 't Tejater weer te goon verbouwe en te renoveren. 't Gebouw verkierde weer in 'n slechte staot, en 't toneel in 't bezunder waor in e
deplorabele touwstand. Ouch de brandveiligheid voldeeg neet mie aon de eise vaan deen tied. Op 26 Aprèl 1955 gaof de Gemeinteraod e bedraag vaan 2,6 miljoen gölde
veur de restauratie. Door alderlei probleme kós me 't Tejater neet ieder opene daan op Zoondag 13 September 1959. 't Nederlandse Ballet gaof same mèt 't Limburgs
Symphonie Orkes 'n oetveuring bij dee opening. Väöl suksès hadde in deen tied ouch de Kemedie-Speulers oonder leiding vaan Bèr Hollewijn, De Zuid-Nederlandse
Opera, Toneelgroep M'46 en zoe mie. Tegenswoordig weurt ‘t tejater gebruuk veur kleinenre producties en veurstellinge.
De Stiechting vaan de Sociëteit van Jezus, of beter gezach De Zjezwiete, kaome veur 't iers nao Mestreech in 't jaor 1570. 't Aonwezig zien in us stad hóng gans en al same mèt veld
winne vaan 't Kalvinisme, vaan midde de zestiende iew. In 1565 hadde de Kalviniste al zoe väöl aonhaank gekrege, tot de Bissjop vaan Luik, Gerard van Groesbeek, nao middele
zeukde um hun de pas aof te snije. Dat waor daan ouch de reije um de Zjezwiete vaanoet Duitsland hei nao touw te laote kaome. 't Waor Paoter Henricus Dionysius, dee in 1570 nao
Mestreech woort gesjik, um hei e Zjezwiete kloester en kollezje te stiechte. Heer kreeg al gaw de steun vaan de Hertog van Alva. Naotot zie e hoes aon de Linkelestraot hadde geërf,
bezörgde de Zjezwiete ziech 't eigendom vaan nog e hoes, dat gelege waor in de Breystraot. In 1579 woort nog nen 'aontal hoezer aongekoch in de Breustraot en Wolfstraot, en woorte
dao-in Latijnse oonderwies-klasse geopend. Nao nen'aontal sjinkinge vaan hoezer en pande, begós me planne te make veur 't bouwe vaan 'n kèrk. In opdrach vaan rector Laurentius
Tholen, woort in 1606 onder leiding vaan arsjitek Petrus Huyssens, dee pas ingetroje waor, begonne mèt de bouw van de Zjezwietekèrk. 't Doorde evels tot 1616 wie d'n ierste stein
veur dee kèrk in de Breijstraot woort gelag, door Markies Ambrosius de Spinola. In 1607 steunde de Gemeinte de bouw vaan de kèrk, door 7.000 mellegerblök te sjinke aon de
Zjezwiete. In de drei jaore daonao hollep de stad weer door geldelikke bijdrage vaan 1.000 en 1.500 Gölde te sjinke. In 't jaor 1614 waor de kèrk veerdeg, en woort op 27 Juli vaan dat
jaor gekonsakeerd door de Suffragaan-Bissjop vaan Luik Andreas Stregnaert. De Zjezwiete-Kèrk bestoont toen oet 'nen inkel sjeep, mèt 'n tong-gewöllef, zoe es d'r destieds veural in
Belzj väöl gebouwd woorte. Zoe góng 't jaorelaank good, mèt 't oonder aandere lès geve vaan oonderwies en latien in Mestreech. Evels in 't jaor 1773 kaom 'n einde vaan 't verblief
vaan de Zjezwiete in Mestreech. 't Waor Paus Clemens XIV dee de Sociëteit vaan de Zjezwiete deeg oontbinde. Op 21 Juli 1773 teikende Paus Clemens de bul vaan oontbinding, oonder
de drök vaan de Bourbonse Regeringe, naotot de Sociëteit al ieder in Spanje, Portugal en Fraankriek waor verboje. De Zjezwiete trokke de stad oet en alle gebouwe en meubele vaan de
Mestreechter Zjezwiete woorte geconfisceerd. De Zjezwiete kèrk, woort tot 1787 oonder aandere gebruuk es magazijn veur 't huij vaan 't Garnizoen.
In de “ Groete Sociëteit ” woorte toen planne gemaak um de Zjezwiete kèrk te verbouwe tot e nui tejater. Op 8 Jannewarie 1786 woort 't plan “
Plan de Souscription” aon de leie vaan de Groete Sociëteit veur gelag, en de Prins van Hessen Cassel mèt 'n aontal leie vaan 't Magistraat
käörde die planne good, en d'r kós e begin gemaak weure mèt de verbouwing vaan de Zjezwiete kèrk tot tejater.
't Doorde evels tot 1852, veurdat de Zjezwiete weer in de Nederlande woorte touwgelaote. In Mestreech gónge de Zjezwiete woene, in de in 1780
gebouwde stads-residentie vaan de Vlaomse Graaf Charles Vilain XIIII. Dat pand laog bij de barakke vaan de soldaote, gelege aon de Toongerse
straot. Umtot 't aontal vaan de Zjezwiete snel in aontal touwnaom, woort nao 'n oetbreiding en 'n groeter pand gezoch. Me bouwde oonder
aandere in 1875 e neogotische kèrk, dee evels in 1976 woort aofgebroke. De groete verbouwing waor tösse 1938 en 1940, wie aon de Toongerse
straot de aw kloester-gebouwe en barakke vaan de milletaire woorte gesloop, en dat allemaol veur de nui bouw vaan 't Canisianum, 't nui
kloester gebouw.
Dinghoes 18e iew
gezeen vaanoet de Sint Jorisstraot,
noe Groete Staat.
Ulrich Frederik Woldemar, graaf van
Löwendal
De Zjezwiete kèrk veur de verbouwing
tot tejater.
Zjezwiet 1539.
Graaf Charles Vilain XIIII.
1803-1878.
Markies Ambrosius de
Spinola
1569-1630.
